ما معمولا هر شب رؤیا می‌بینیم، اما اغلب نمی‌توانیم آن‌ها را به یاد بیاوریم. برخی صبح‌ها جزئیات زنده و روشن از رؤیاهایمان در خاطرمان می‌ماند، در حالی که در روزهای دیگر تنها طرحی مبهم از آن را به یاد می‌آوریم. اما موضوع رنگ چطور است؟ آیا بیشتر مردم در رؤیاهای خود رنگ‌ها را می‌بینند یا تصاویر سیاه‌وسفید را تجربه می‌کنند؟

ممکن است این پرسش برای برخی شگفت‌آور باشد، اما در واقع جزو مباحثی است که دیدگاه‌های متضادی درباره آن وجود دارد. پژوهش‌های مدرن نشان داده‌اند که تلویزیون و فیلم‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر تجربه رؤیا دیدن و نحوه به‌خاطر سپردن آن هنگام بیداری دارند.

اریک شویتسگبل (Eric Schwitzgebel)، استاد فلسفه در دانشگاه کالیفرنیا در ریورساید، در گفت‌وگو با Live Science گفت: «از آن‌جا که ما به دیدن رسانه‌های رنگی عادت کرده‌ایم، تصور می‌کنیم رؤیاها نیز باید مانند تماشای یک فیلم یا ویدیو در یوتیوب باشند. چون این تصاویر رنگی‌ هستند، ما هم ناخودآگاه فرض می‌کنیم رؤیاهایمان نیز چنین‌اند.»

اما همیشه این‌گونه نبوده است. تا دهه ۱۹۶۰ میلادی، پژوهشگران بر این باور بودند که انسان‌ها عمدتاً رؤیاهای سیاه‌وسفید می‌بینند و نظرسنجی‌ها نیز از این فرضیه حمایت می‌کردند. در یک مطالعه کوچک در سال ۱۹۴۲ بر روی ۲۷۷ نفر از دانشجویان سال دوم دانشگاه، مشخص شد که ۷۰.۷ درصد از آن‌ها به ندرت یا هرگز رنگ‌ها را در رؤیاهای خود نمی‌بینند. حدود ۶۰ سال بعد، شویتسگبل از گروهی متشکل از ۱۲۴ دانشجو پرسش‌های مشابهی را مطرح کرد و نتایج به‌طور چشمگیری متفاوت بود. در این بررسی جدید، کمتر از ۲۰ درصد از شرکت‌کنندگان گفته بودند که به ندرت یا هرگز رؤیاهای رنگی نمی‌بینند.

مطالعات اخیر نیز نتایج مشابهی به همراه داشته‌اند. پژوهشگران الگویی قابل‌توجه یافته‌اند: افرادی که پیش از ظهور تلویزیون و فیلم‌های رنگی به دنیا آمده‌اند، بسیار بیشتر از نسل‌های بعدی گزارش داده‌اند که رؤیاهای تک‌رنگ داشته‌اند. این یافته نشان می‌دهد که نحوه تفسیر رؤیاهایمان تا حد زیادی تحت تأثیر نوع رسانه‌هایی است که استفاده می‌کنیم.

با این حال، سرگرمی تنها عامل مؤثر نیست. بخش زیادی از آنچه از رؤیاها به یاد می‌آوریم، به دقت حافظه و جزئیاتی که در ذهنمان باقی می‌مانند، بستگی دارد. میشائل شردل (Michael Schredl)، رئیس آزمایشگاه خواب در مؤسسه مرکزی سلامت روان آلمان، در گفت‌وگو با Live Science گفت: «رؤیاها تجربه‌هایی ذهنی در حین خواب هستند و تنها راه دسترسی به آن‌ها این است که فرد پس از بیدار شدن بتواند آن‌ها را به خاطر بیاورد. مشکل اصلی اینجاست که تا چه اندازه در یادآوری رؤیاها مهارت دارید؟»

همانند زندگی بیداری، در دنیای رؤیا نیز رنگ اشیاء اگر مطابق انتظار ما باشند، به‌راحتی فراموش می‌شوند. برای مثال، دیدن یک موز زرد در رؤیا احتمالاً تأثیر چندانی بر حافظه نمی‌گذارد. شردل توضیح می‌دهد: «در چنین حالتی به رنگ توجهی نمی‌کنیم و به همین دلیل به خاطر سپردنش دشوار است.» اما اگر در رؤیا موزی به رنگ صورتی نئونی دیده شود، احتمالاً تأثیر بیشتری بر ذهن می‌گذارد.»

علاوه بر این، اگر رنگ خاصی برای فرد معنای ویژه‌ای در زندگی بیداری‌اش داشته باشد، ممکن است احتمال به خاطر سپردن آن بیشتر شود. شردل می‌گوید: «اگر رنگی در زندگی واقعی فرد معنای خاصی داشته باشد، ممکن است در رؤیا نیز به چیزی اشاره کند. موضوع بر سر خود رنگ نیست، بلکه مربوط به تأثیری است که آن رنگ بر فرد می‌گذارد.»

با این حال، شویتسگبل معتقد است که اساساً پرسش درباره این‌که آیا رؤیاها رنگی هستند یا سیاه‌وسفید، ممکن است از ابتدا اشتباه مطرح شده باشد. او توضیح داد که زمانی که ما صحنه‌ای را در ذهن مجسم می‌کنیم و رنگ‌ها در آن اهمیت ندارند، تصویر ذهنی ما نه لزوماً رنگی است و نه سیاه‌وسفید، بلکه حالتی نامعین یا مبهم دارد.

علاوه بر این، آنچه صبح هنگام به یاد می‌آوریم، شاید با آنچه در هنگام رؤیا تجربه کرده‌ایم تفاوت داشته باشد و بیشتر بر پایه فرضیات ذهنی شکل گرفته باشد تا حافظه واقعی. شویتسگبل می‌گوید رؤیاها ممکن است کمتر از آنچه تصور می‌کنیم به تجربه‌ای بصری و شبیه به فیلم شباهت داشته باشند، و در واقع ممکن است رسانه‌هایی که استفاده می‌کنیم، نحوه به خاطر آوردن رؤیاهایمان را شکل دهند.

او در پایان می‌گوید: «بسیاری از مردم به‌سختی می‌توانند درک کنند که رؤیا چگونه می‌تواند نه رنگی باشد و نه سیاه‌وسفید.»